Aan de telefoon met Joke Duyck: 'Een goede mondgezondheid is cruciaal om gezond te blijven'

Kwalitatieve mondzorg bleef decennialang een onderbelichte materie, zeker in de ouderenzorg. Dat verandert nu dankzij een gloednieuwe mondzorgmodule voor de interRAI-instrumenten. Pyxicare krijgt de primeur en brengt de module naar de woonzorgcentra en verpleeghuizen, in Vlaanderen en Nederland. Prof. dr. Joke Duyck (geriatrisch tandarts & professor UZ/KU Leuven) is een autoriteit in de mondzorg, want ze combineert onderzoek en praktijk.

Samen met haar team werkte ze de module uit: een werk van lange adem.

Groot gat in de ouderenzorg

Joke blikt terug: 'In 2010 belde prof. Jan De Lepeleire (UZ/KU Leuven) me. Hij werkte aan het Centrum voor Huisartsgeneeskunde en er was een erfenis van een koppel. De man was huisarts, de vrouw tandarts. Ze wilden het onderzoek rond mondzorg voor ouderen vooruithelpen. Jan vertelde me ook over interRAI, dat me de perfecte hefboom leek om die mondzorg in de ouderenzorg te krijgen.' In 2011 volgde een studie rond mondzorg: 'Een samenwerking tussen KU Leuven, Ugent en de beroepsvereniging VVT in opdracht van het RIZIV. Daarbij werd de mondgezondheid van zorgafhankelijke personen in België in kaart gebracht. Bleek bleek dat nog geen 15% van de kwetsbare ouderen een ontstekingsvrije mond had.'

Maar de redenen bleken nog verrassender, aldus Joke: 'Voor zorgverleners is het een grote drempel om in de mond te kijken, want niet respectvol of te intiem. Ze zijn er ook niet voor opgeleid. En bij ouderen leeft de perceptie dat een mindere mondzorg bij de leeftijd hoort. Terwijl er een zekere overgave nodig is om de mond te openen. Nochtans is mondgezondheid cruciaal, ook voor het algemene welzijn.'

Verstrekkende gevolgen

De wetenschap levert overtuigend bewijs: 'Longontsteking is een veel voorkomende doodsoorzaak bij kwetsbare ouderen. Met een slechte mondhygiëne heb je meer plak, zodat je meer bacteriën en micro-organismen inademt. Uit een studie bleek dat mensen die met een gebitsprothese sliepen dubbel zoveel kans hebben op longontsteking. Maar dat is niet alles: ontstekingen in de mond hebben een negatieve invloed op de controleerbaarheid van diabetes, cardiovasculaire aandoeningen en cognitie.'

Mondzorg lijkt de olifant in de klinische kamer: 'Niet altijd rechtstreeks, maar het speelt een belangrijke rol. Diabetes bijvoorbeeld wordt beïnvloed door tandvleesontsteking. Want het is dan veel moeilijker om je bloedsuikerspiegel onder controle te houden. Uit een RIZIV-studie bleek meer dan 1/3 van de kwetsbare ouderen zware tandvleesontsteking te hebben.'

Onderzoeken, analyseren, valideren, ontwikkelen

Voor Joke was het werken en wachten: 'Ikzelf en een enthousiaste medewerkster deden met beperkte middelen al behoorlijk wat voorbereidend onderzoek, maar de structurele financiering kwam pas in 2015. En toen kwam de zaak in een stroomversnelling. Eerst de oude interRAI-mondzorgmodule valideren, dan het nieuwe creëren en valideren: extra mensen, een onderzoeksprotocol, flink wat expertdiscussies en focusgesprekken... Op basis daarvan eindigden we met 9 items om te meten. Heeft men pijn? Kan men goed kauwen? Heeft men problemen met de tanden, het tandvlees of de tong?...'

De juiste vragen, maar ook de juiste vertaalslag: 'Hoe bevraagt een niet-tandheelkundige het best, inclusief de juiste inschatting van de situatie? Dat was onze grote leidraad. Rekening houdend met objectieve en subjectieve gegevens. Zoals de kauwfunctie: die is subjectief belangrijker voor de voeding. Want iemand die het gevoel heeft goed te kauwen, zich ook aanpaste aan de situatie, is beter af. Beter dan wie niet meer eet of zijn voeding mixt omdat het 'niet meer lukt'.'

Zorgvuldige triage en screening

Het beeldmateriaal in de mondzorgmodule was even belangrijk: 'We namen eerst een kleine 200 foto's met verschillende condities van tanden, tong, lippen en wang. Die lieten we beoordelen door experts: aanvaardbaar of niet, gezond of niet... Dan deden we hetzelfde met een grote groep tandartsen en zorgverleners. Uiteindelijk distilleerden we de meest representatieve foto's per situatie, interpreteerbaar door mensen die het niet gewoon zijn om in de mond te kijken. Elke foto bevat wat tekstuele duiding.'

De volgende stap was de screening bij ouderen: 'Zo'n 260 mensen in verschillende woonzorgcentra, samen met zorgverleners en tandartsen. Zodat we wisten hoe consequent elk stukje van de module was. Want het ultieme doel is het antwoord op 2 vragen: is de dagelijkse zorg voldoende en moet de bewoner naar de tandarts? 2 nieuwe CAPS (cliëntaandachtspunten) dus, die aanzetten tot verbetering van de mondgezondheid bij de cliënt.'

Langzame structurele implementatie

De toekomst oogt veelbelovend, vindt Joke: 'Preventie van mondproblemen is heel eenvoudig: gewoon poetsen, geen medicatie of ingewikkelde behandelingen. Dat is de boodschap die we willen brengen. Ook via de beheersovereenkomst met de Vlaamse overheid, waarbij we (KU Leuven, UGent, VVT en VBT) mondzorg structureel proberen te implementeren in de woonzorgcentra. Met richtlijnen die evidence based zijn. Maar ook met opleidingen en initiatieven zoals de Mondzorglijn: check even onze website gezondemond.be.'

Er is zelfs een draaiboek om met mondgezondheid te starten: 'We werken echt vanuit een participatief model, via een soort groeipad. Dus we gaan echt kijken wat haalbaar is binnen de context van de bewoner en het woonzorgcentrum. De overheid besliste in 2019 om procesbegeleiders in te zetten, die zorgorganisaties begeleiden in verschillende thema's, ook mondgezondheid. Zo'n 10% van de Vlaamse woonzorgcentra tekende in op ons mondzorgproject, dat is niet weinig. Bovendien hopen we op het olievlekeffect.'

Belgische primeur, wereldwijde samenwerking

Joke ervaart dagelijks het belang van mondzorg: 'De mensen die ik op consultatie krijg zijn veelzeggend: verwaarloosde monden, afgebroken tanden, veel abcessen en zweren... Zeker mensen met dementie kunnen zich niet altijd goed uitdrukken, ook al hebben ze ongetwijfeld pijn. Dat is eigenlijk waarom ik niet meer puur achter de microscoop wou blijven, maar er echt mijn tanden in zetten (lacht).'

De droom is om de mondzorgmodule zo vroeg mogelijk te gebruiken: 'Zodat men er vroeg genoeg bij is, voordat mensen in een zorgsetting terechtkomen. Zoals de huisarts die om de zoveel maand een bloedtest afneemt. Maar de ouderenzorg is natuurlijk de beste sector om de komende tijd een effectmeting te doen. Want die data maken verder onderzoek makkelijk mogelijk. Zeker omdat we een pak woonzorgcentra in 1 klap bereiken, dankzij Pyxicare. Intussen dijt onze internationale samenwerking ook uit, zodat het instrument verder wordt gevalideerd en wereldwijd ingezet.'

Zelf aan de slag?

De nieuwe mondzorgmodule is helemaal gratis voor Pyxicare klanten. Wil je deze meteen laten activeren? Laat het ons weten via sales@pyxicare.com: we helpen je graag verder.